Бахтиёр болалик ҳуқуқи таълим олишдан ташқари малакали тиббий хизматдан фойдаланишни ҳам назарда тутади. Мамлакатимизда бу йўналишда олиб борилаётган изчил ислоҳотлар хусусида мухтасар сўз юритиш имконсиз. Бироқ шу ерда болаликни муҳофаза қилиш борасида яна бир дадил қадам қўйилганини айтиб ўтиш ўринли. Гап шундаки, жорий йил 5 февраль куни ўтган видеоселектор йиғилишида Президент тиббий хизмат сифати ҳақида тўхталар экан, эндиликда ҳар бир она ва бола ўлими “фавқулодда ҳолат” деб баҳоланиши ва сўров ҳам шунга яраша бўлишини урғулади. 2030 йилга қадар мамлакатда оналар ва болалар ўлими, шунингдек, болалар ўртасида ирсий касалликларни камида 2 баробарга қисқартириш, онкология, юрак-қон томир, диабет, нафас йўллари ва юқумли касалликлар бўйича ўлимни 2 ярим баробарга камайтириш устувор вазифалар сирасига киради.
Айтгандай, яқиндагина давлат раҳбарининг “Онкологик, гематологик ва иммунологик касалликларга чалинган болаларга тиббий ёрдам кўрсатишни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди. Қарорга асосан 2030 йилгача онкологик касалликларга чалинган болаларнинг омон қолиш даражасини 60 фоизга ошириш учун муҳим вазифалар аниқ-тиниқ белгилаб берилди. Бу болалар саломатлиги соҳасида яна бир катта маррадир.
Янги Конституциямизнинг 44-моддасида болалар меҳнатининг бола соғлиғига, хавфсизлигига, ахлоқига, ақлий ва жисмоний ривожланишига хавф солувчи, шу жумладан, унинг таълим олишига тўсқинлик қилувчи ҳар қандай шакллари тақиқланиши кўрсатиб ўтилди. 2018 йилдан бери тегишли кодекс ва қонунларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, болалар меҳнатидан фойдаланишга йўл қўйилмаслик тўғрисидаги талабларни бузиш ҳамда меҳнатга мажбурлаш каби хатти-ҳаракатлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик кучайтирилди. Бундай қатъий ёндашув пировардида юртимизда яқин давргача бола ҳуқуқлари соҳасида оғриқли нуқтамиз бўлиб келган болалар меҳнатига узил-кесил чек қўйиб, давлатнинг кучли сиёсий иродасини, жамиятнинг тоқатсизлигини намоён этаётгани кундай равшан.
Худди шундай, болаларни зўравонликнинг барча шаклларидан асраш, улар учун оилада ҳам, жамиятда ҳам қулай, хавфсиз муҳитни қарор топтиришга қаратилган қонунчиликни такомиллаштириш ишлари аллақачон янги суръатга кирган.
Президентимизнинг 2019 йил 22 апрелдаги қарорига мувофиқ, Болалар омбудсмани лавозими жорий этилди. 2024 йилнинг 29 февралидан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг “Бола ҳуқуқлари бўйича вакили (Болалар омбудсмани) тўғрисида”ги Қонун кучга кирди. Шу йўсинда боланинг шахси, шаъни, қадр-қиммати, ҳуқуқ, эркинлик ва қонуний манфаатлари ҳимоясига бутун жамият ва давлатни фаол жалб қилишнинг ташкилий, институционал асослари янада мустаҳкамланди.
Бола ҳуқуқлари соҳасидаги бу ўзгаришларни давр тақозоси, десак янглишмаймиз. Чунки ўз-ўзини ҳимоя қилишга қодир бўлмаган болаларнинг аксар вазиятда оилада ота-онаси ёки улар ўрнини босувчи шахслар томонидан калтакланиши, зўравонликнинг бошқа турли шаклларига дуч келиши билан боғлиқ ҳолатлар учраб туриши сир эмас. Мультииндикатор кластер кузатуви (MISС) Ўзбекистонда 1 ёшдан 14 ёшгача бўлган 3 нафар боладан 2 нафари (62 фоиз) зўравонлик билан тарбиялаш усулларини бошдан кечиргани (жисмоний жазо ва/ёки психологик босим), 15-19 ёшли қизларнинг 33 фоизи оилада эр ўз хотинини калтаклашга ҳақли деб ҳисоблашини кўрсатгани сўзимиз исботи. Дарвоқе, болага етарлича ғамхўрлик қилмаслик, меҳр кўрсатмаслик ҳам зўравонликнинг бир тури саналади.
Маълумот учун. Ҳар йили дунё бўйлаб 1 миллиарддан ортиқ бола жисмоний, ҳиссий ёки жинсий зўравонликка дучор бўлади.
Фарида МАҲКАМОВА