Статистикага кўра, мамлакатимизда фармацевтика бозори ҳажми 2 миллиард долларга етган. Лекин, бу бозорда маҳаллий маҳсулотлар улуши физик ҳажмда 40-45 фоиз бўлса-да, пул қийматида 20 фоиздан ошмайди. Янада аниқроқ қилиб айтганда, маҳаллий фармсаноатда ишлаб чиқариш бинт, спирт, шприц, анальгин ва цитрамондан нарига ўтмаяпти. Юртимизда йилига истеъмол қилинаётган 1,6 миллиард долларлик дори-дармоннинг 80 фоиздан зиёди импорт ҳисобидан қопланмоқда.
Тиббиёт амалиётида қўлланилишига рухсат этилган дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника давлат реестрига жорий йил январь ойи ҳолатига маҳаллий қувватлардан ташқари 76 мамлакатнинг 1 минг 451 та корхонаси томонидан ишлаб чиқарилган ўн минглаб фармацевтика маҳсулотлари киритилган. Лекин дори воситаларининг яширин айланмаси бўйича қатъий чоралар кўриш тобора долзарб бўлиб бораётир.
Асосий муаммо эса халқимизнинг дори воситаларидан фойдаланиш маданиятининг сустлигида яққол кўринмоқда. Жумладан, жаҳон тиббий амалиётида баҳсталаб бўлган турли антибиотикларни қабул қилиш (ЖССТ маълумотига кўра, бир йилда дунёда антибиотикни нотўғри истеъмол қилгани туфайли 700 минг одам ҳаётдан кўз юмади) устидан назоратнинг умуман йўқлиги, оилавий поликлиникалар ва шифохоналарда белгиланган протоколларга амал қилмасдан, “пул ишлаш” учун фарм-компаниялар фойдасига рецепт ёзиш ҳолатларининг учраши бор гап. Бу ҳақида шу йилнинг 4 февраль куни Президент раислигида ижтимоий соҳадаги устувор вазифаларга бағишлаб ўтказилган йиғилишда сўз юритилиб, мана шундай ўзибўларчиликдан халқимизнинг соғлиғи ҳам, чўнтаги ҳам зарар кўраётгани қаттиқ танқид қилинди.
Қолаверса, бир турдаги дорининг турли дорихоналарда турлича нархларда сотилиши, бирламчи тиббий муассасаларда аҳолини 120 турдаги дори воситалари ва тиббий буюмлар таъминлаш амалиёти барча жойда ҳам бирдек ишламаётгани, айрим “учар” тадбиркорларнинг мавсумий касалликлар авж олган паллада талаб юқори бўлган хапдори, сироп, томчи ёки инъекция воситаларини қиммат нархларда сотиши ва аҳолининг эҳтиёжманд қатлами учун оғир вазиятни пайдо қилаётганини яширишнинг ҳожати йўқ.
Янада оғриқли жиҳати, фармацевтика соҳасида назорат институтининг етарли даражада шаклланмагани, кенг жамоатчилик ва соҳа мутахассисларининг фармбозоридаги муаммоларни ўрганиб, асосли ечимларни таклиф қилиш бўйича айтарли ташаббус кўрсатмаётгани нафақат фарммаҳсулотлари нарх-навосининг асоссиз ошишига, балки қалбаки, контрафакт дори воситалари муомаласига ҳам шароит яратмоқда. Коррупция ва дори воситаларини рўйхатга олиш ҳамда сотишни тасдиқлаш жараёнларида шаффофликнинг йўқлиги эса қандай оқибатларга олиб келишини ўша машъум “ДОК-1 МАКС” иши (Ҳиндистоннинг Marion Biotech компанияси ишлаб чиқарган ушбу препарат туфайли юртимизда 65 нафар бола вафот этди) мисолида кўришимиз мумкин.
Ёдингизда бўлса, ўтган ойнинг 23 санасида Президент айнан фармацевтика тармоғига оид истиқболли режалар тақдимоти билан танишиб, иқтисодиёт ҳамда аҳоли саломатлигида муҳим ўрин тутадиган бу соҳани тартибга солишга алоҳида урғу берган эди.
Таъкидланганидек, 2024-2025 йилларда фармацевтика тармоғини ривожлантириш ва инвестиция лойиҳаларини жадаллаштириш бўйича “йўл харитаси” асосида жорий йилда 400 миллион долларлик маҳсулот ишлаб чиқариш, экспортни 200 миллион долларга етказиш режалаштирилган. 2 миллиард долларлик 147 та лойиҳага старт берилиб, шундан 28 таси 2024 йилда ишга туширилиши белгиланган. 450 турдаги фармацевтика маҳсулотини маҳаллийлаштириш мўлжалланган. Ишлаб чиқаришни халқаро стандартларга ўтказиш, нарх ва сифат мутаносиблигини таъминлаш мақсадида соҳада рақамлаштиришни бу йил 65 фоизга етказиш, кейинги йил эса тўлиқ якунлаш вазифаси кун тартибига қўйилди. Бу орқали фарммаҳсулотлар нархини камида 20 фоизга арзонлаштириш мумкинлиги қайд этилди. Соҳа учун малакали мутахассислар тайёрлаш бўйича ҳам кўрсатмалар берилди.
Мутахассислар мамлакатимизда дорихоналарнинг кўплиги (ўртача 2 минг аҳолига 1 та дорихона тўғри келиши) иқтисодий жиҳатдан фойда келтиргани ҳолда ижтимоий томондан кўпроқ зарарли эканини айтмоқдалар. Чунки ҳар қадамда дорихона бўлгач, рецептсиз дори воситалари сотиш ҳолатларига буткул чек қўйиш имконсиз қоляпти. Демак, ўша масала – соҳада ҳар қанча яхши ўзгаришлар, истиқболли режалар амалга ошмасин, фармацевтика ривожига эришиш, аҳолининг сифатли, хавфсиз, кафолатланган ва арзон дори воситалари ҳамда тиббий буюмлар таъминотини том маънода яхшилаш учун назорат институти ҳар қачонгидан ҳам керак бўляпти.
Назорат институтининг ишлаши учун биринчилар қаторида, табиийки, халқ ишонч билдирган сиёсий партиялар ташаббускор бўлмоғи лозим.
Фарида МАҲКАМОВА