Кеча Олий Мажлис Қонунчилик палатасининг навбатдаги мажлиси ўтказилди. Анъанавий тарзда кун тартибидан ўрин олган масалалар кетма-кетлик асосида кўриб чиқилди. Шу куни парламент минбарида тўртта масала муҳокама марказига қўйилди.

Қайсидир депутат сўз сўрайди, яна бир халқ вакили фикр айтади, муносабат билдиради. Ҳукумат вакили қонун ҳақидаги мулоҳазаларини тугатиши билан бошқа бир депутат сайловчилари, партия электорати манфаатларидан келиб чиқиб изоҳ талаб қилади ёки эътироз билдиради. Бу гал ҳам фаоллар қонун лойиҳасига нима сабабдан эҳтиёж борлигини ва ундаги меъёрларнинг мазмуни тушунтириб берилишини сўради.

Озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш – долзарб вазифа

Озиқ-овқат инсон учун ҳаво ва сувдан кейинги энг муҳим эҳтиёждир. Шу маънода айтадиган бўлсак, ҳар бир фуқаронинг тоза ва соғлом овқатланишга ҳаққи бор. Қолаверса, сифатли озиқ-овқат маҳсулотларига эга бўлиш истеъмолчилар ҳуқуқларининг ажралмас қисмидир. Аммо ҳозир озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш ниҳоятда долзарб масалага айланди.

Кун тартибига кўра, дастлаб депутатлар томонидан “Озиқ- овқат маҳсулотининг хавфсизлиги тўғрисида”ги қонун лойиҳаси атрофлича кўриб чиқилди.

Қонун лойиҳаси билан мазкур соҳадаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари, принциплари, давлат органларининг ваколатлари аниқ белгилаб берилмоқда.

Озиқ-овқат маҳсулотининг хавфсизлиги соҳасидаги санитария чоралари, қоида ва нормаларини ишлаб чиқиш ҳамда қўллаш тартиби эса халқаро қоида ва нормалар билан уйғунлаштирилмоқда.

Мажлисда қайд этилганидек, ушбу қонун лойиҳаси Қонунчилик палатасининг шу йил 29 июль куни бўлиб ўтган мажлисида кўриб чиқилиб, ундаги айрим нормалар, хусусан, мактабгача ва мактаб ёшидаги болаларга тавсия этилмайдиган озиқ-овқат маҳсулотларининг маркетинг ва реклама маълумотлари болаларни қизиқтирмайдиган тарзда ифодаланиши ёки уларга қаратилган бўлмаслиги кераклигига оид модда қизғин баҳсларга сабаб бўлган эди.

Масъул қўмита томонидан депутатлар билдирган қатор таклифлар чуқур таҳлил қилиниб, улар асосида лойиҳадаги айрим нормалар такомиллаштирилди.

Қонун лойиҳасида белгиланаётган нормалар озиқ-овқат маҳсулоти хавфсизлиги соҳасидаги муносабатларни Жаҳон савдо ташкилоти қоидалари ва халқаро стандартларга мувофиқ тартибга солиш, соҳада давлат бошқаруви ва назорати механизмларини замон талаблари асосида такомиллаштириш ҳамда ваколатли давлат органларининг вазифаларини аниқ белгилашга хизмат қилади.

Қизғин муҳокамалардан сўнг, қонун лойиҳаси қабул қилинди.

Кам таъминланган шахслар давлат ҳисобидан юридик ёрдам олиши мумкин

Кун тартибидаги иккинчи масала бўйича депутатлар кам таъминланган шахсларга давлат ҳисобидан юридик ёрдам кўрсатиш тизимини янада такомиллаштиришга қаратилган қонун лойиҳасини иккинчи ўқишда моддама-модда кўриб чиқишди.

Мазкур қонун лойиҳаси билан давлат ҳисобидан юридик ёрдам олиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар тоифаси кенгайтирилмоқда. Хусусан, кам таъминланган шахслар муайян ишда ўзига нисбатан суд томонидан қўлланилган қонуннинг Конституцияга мувофиқлигини аниқлаш тўғрисида Конституциявий судга мурожаат этганда, улар давлат ҳисобидан юридик ёрдам олишлари мумкинлиги белгиланмоқда.

Мажлисда қайд этилганидек, лойиҳани иккинчи ўқишга тайёрлаш давомида депутатлар томонидан билдирилган фикр ва мулоҳазалар инобатга олиниб, унинг матнига аниқлаштирувчи, таҳририй ҳамда юридик-техник характерга эга бўлган ўзгартиришлар киритилди.

Қонун лойиҳасида белгиланаётган нормалар фуқароларнинг конституциявий одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтиришга, давлат ҳисобидан малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқини таъминлашга ҳамда ижтимоий давлат тамойилларини мустаҳкамлашга хизмат қилади.

Мажлисда қонун лойиҳаси депутатлар томонидан учинчи ўқишда қабул қилинди ва Сенатга юборилди.

Реновация билан боғлиқ кафолат ва мажбуриятлар аниқ белгиланади

Очиғи, охирги пайтларда уйлар бузилиши билан боғлиқ кўп муаммолар юзага келди, мурожаат кўпайди, одамларимизда норозилик кайфияти келиб чиқди. Чунки, фуқароларнинг давлат эҳтиёжлари учун, дея олиб қўйилган ҳовлилари ўрнида кўп қаватли уйлар тикланди. Ўртада инсонлар сарсон-саргардон бўлди, вақт ва асаб кетди. Аслида ҳеч ким бировнинг уйини шунчаки келиб буза олмайди. Бунинг талаблари, қонунан тасдиқланган меъёрлари бор.

Мажлисда қайд этилганидек, республикада 42 мингдан ортиқ кўп квартирали уйларни ўз ичига олган турар жой фонди мавжуд бўлиб, уларнинг қарйиб 31 минги 1991 йилгача қурилган ҳамда 17 мингтаси 2-3 қаватдан иборат.

Шу билан бирга, ҳар йили 145 мингта турар жойга бўлган талабни қондириш учун 2019-2023 йиллар давомида ўртача 60 мингта, 2024 йилда эса 100 мингта янги турар жойлар қурилган бўлиб, бу борада ўсиб бораётган эҳтиёжларни қондириш учун қўшимча ер ресурслари талаб этилмоқда.

Сейсмик жиҳатдан заиф, эскирган ва фойдаланишга яроқсиз паст қаватли биноларни реновация қилиш учун ҳуқуқий асосларни яратиш келгуси йилларда қуриладиган уй-жойларни камида 5-7 фоиз қисмини реновация ҳисобига амалга ошириш имкониятини беради. Натижада, замонавий қурилиш тенденцияларини ҳисобга олган ҳолда реновация орқали тахминан 20 минг гектар ер тежалади ва 4,5 миллион кишини уй-жой билан таъминлаш имконияти пайдо бўлади.

Мажлисда қонун ташаббускорлари қайд этганидек, ҳар йили 145 мингта турар жойга бўлган талабни қондириш учун 2019-2023 йиллар давомида ўртача 60 мингта, 2024 йилда эса 100 мингта янги турар жойлар қурилган бўлиб, бу борада ўсиб бораётган эҳтиёжларни қондириш учун қўшимча ер ресурслари талаб этилмоқда.

Шу сабабдан эскирган ва авария ҳолатидаги уй-жойларни қайта қуриш (реновация қилиш) орқали шаҳар ва маҳаллаларимизни ободонлаштириш, инфратузила объектларини замонавийлаштириш мақсадида мазкур қонун лойиҳаси ишлаб чиқилган.

Мажлисда шаҳарсозлик ҳужжатларига мувофиқ ҳудудларни меъморий, ижтимоий, иқтисодий ва экологик жиҳатдан яхшилаш, эскирган, яшаш ва фойдаланиш учун яроқсиз, авария ҳолига келиб қолган бино-иншоотларни янгилаш, қулай ва энергия самарадор ҳолатга келтириш мақсадида ишлаб чиқилиб, ҳукумат томонидан киритилган — “Шаҳарсозлик реновацияси тўғрисида”ги қонун лойиҳаси Қонунчилик палатасининг навбатдаги мажлисида концептуал жиҳатдан биринчи ўқишда кўриб чиқилди.

Мазкур қонун лойиҳаси билан шаҳарсозлик реновацияси асослари ва мақсадлари, мажбурий шартлари, асосий принциплари, реновация босқичлари, бу борада лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш тартиби, соҳада давлат бошқаруви асослари белгиланмоқда.

Маълум қилинишича, қонун лойиҳаси уйи реновацияга тушган мулкдорларга бир қатор кафолатлар бермоқда. Масалан, сиз яшайдиган кўп квартирали уй реновацияга тушди. Қурувчи икки йил муддат ичида янги уйни қуриши, ўша уйдан сизга эски уйингизнинг ҳажмидан кам бўлмаган ва тайёр таъмирланган хонадонни пастки қаватдан бериш мажбуриятини олади. Бундан ташқари, қурувчи янги уй қурилгунча сиз ижарада яшаб турадиган уйнинг ижара пулини ҳам қоплаб беради.

Шунингдек, реновация қурилиш муддати қонун билан 2 йил этиб белгиланмоқда. Агар қурувчи 2 йилда қуриб улгурмаса, кечиккан ҳар бир кун учун мулкдорларга мулк қийматининг 0,5 фоизи миқдорида пеня тўлайди.

Лойиҳада турар ва нотурар жой мулкдорларига адолатли компенсация бериш тизими назарда тутилмоқда. Яъни, компенсация янги қуриладиган турар ва нотурар жой объектидан ёки бошқа жойдан мулк қилиб берилиши ёхуд турар ва нотурар жой объектларининг бозор қийматида пул маблағлари берилиши белгиланмоқда.

Яна бир аҳамиятли томони, қонун лойиҳасида ҳеч ким реновацияда иштирок этишга мажбурланмаслиги ҳамда реновация ихтиёрийлик принципига асосланиши мустаҳкамланмоқда. Яъни, шаҳарсозлик реновацияси лойиҳасини бошлаш учун барча ҳуқуқ эгалари билан нотариал тартибда келишув битими имзоланиши белгиланмоқда.

Шунингдек, лойиҳада шаҳарсозлик реновациясини амалга оширишда ҳеч ким суднинг қарорисиз ва қонунга зид тарзда уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмаслиги белгилаб қўйиляпти. Хусусий мулк дахлсиз ва давлат ҳимоясида эканлиги, давлат хусусий мулкнинг бут сақланишини таъминлаш учун барча зарур шароитларни яратиши, давлат органлари, уларнинг мансабдор шахси ёки хизматчиси томонидан ҳуқуқ эгаларининг ҳуқуқларини бузишига йўл қйилмаслиги қатъий кафолатланмоқда.

Муҳокама жараёнида ЎзХДП фракцияси аъзоси Дилбар Мамажонова шундай савол берди:

– Халқ демократик партиясининг электорати кам таъминланган, эҳтиёжманд қатлам ҳисобланади. Ушбу қонун лойиҳаси электоратимиз бўлган аҳолининг эҳтиёжманд қатлами манфаатларига бевосита таъсир қилади. Чунки реновация ҳудудида асосан ўзини яшаш имкониятини яхшилашга шароити бўлмаган аҳоли қатлами истиқомат қилиб келмоқда. Фракциямизнинг жиддий хавотири шундан иборатки, ушбу қонун лойиҳаси уларнинг вазиятини янада қийинлаштириб, мавжуд уй-жойидан ҳам маҳрум бўлиб қолишига олиб келмайдими? Қонун лойиҳасида белгиланган тартиб, кафолатлар эҳтиёжманд аҳоли қатлами манфаатларини етарлича ҳимоя қила оладими?

Ушбу саволга Адлия вазири ўринбосари Маҳмуд Истамов шундай жавоб берди:

– Тўғри таъкидладингиз, реновация ҳудудида асосан моддий имконияти чекланганлиги сабабли уй-жойни яхшилаш имкониятига эга бўлмаган аҳоли тоифалари тушиш эҳтимоли катта. Биз ҳисоб-китоб қилдик, оддий икки хонали уйни капитал таъмирлаш учун ўртача 50-60 миллион сўм маблағ талаб этилади. Албатта, эҳтиёжманд аҳолининг ҳаммасининг ҳам бунга имконияти етмайди.

Шунинг учун бу қонуннинг пировард мақсади – аҳолининг турмуш даражасини ошириш. Яъни, реновация лойиҳасини амалга оширишда эҳтиёжманд аҳоли нимага эга бўлади? Пул сарфламасдан янги, шинам уйга кўчади. Реновация пайтида у бошқа ҳудудга кўчиб кетадиган бўлса, вақтинчалик уй учун ижара тўловлари ҳам тўлиқ ташаббускор зиммасида бўлади. Шунингдек, кўчиб ўтиш билан боғлиқ бир марталик товон мол-мулки қийматидан келиб чиқиб тўланади.

Қизғин муҳокамалар давомида қонун ташаббускорлари депутатларнинг саволларига атрофлича тушунтиришлар бериб, билдирилган таклифлар қонун лойиҳасини иккинчи ўқишда маромига етказишда инобатга олинишини таъкидлашди. Қонун лойиҳаси биринчи ўқишда қабул қилинди.

Бола ҳуқуқлари устувор масала

Ялпи мажлисда болаларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштиришга қаратилган қонун лойиҳаси ҳам биринчи ўқишда консептуал жиҳатдан муҳокама қилинди.

Қонун лойиҳасида Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ва унинг ҳудудий бўлинмаларини етим болалар ва ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган болаларни аниқлаш, уларнинг ҳисобини юритиш ҳамда  муқобил жойлаштириш шаклларига бериш борасидаги ваколатлари белгиланмоқда.

Болаларга тарбия, таълим бериш ва соғлиғини сақлаш бўйича масъул шахсларга ўз мажбуриятларини бажармаганлик учун маъмурий жавобгарликни белгилаш назарда тутилмоқда. Шунингдек, васий ёки ҳомийни белгилаш ваколатини ҳокимлардан “Инсон” ижтимоий хизматлар маркази директорига ўтказиш таклиф этилмоқда.

Лойиҳада нотариуслар зиммасига болани фарзандликка бериш (олиш), болани васийликка ёки ҳомийликка бериш ҳақида аризадаги имзонинг ҳақиқийлигини шаҳодатлаш бўйича мурожаат қилингани тўғрисидаги маълумотларни “Инсон” ижтимоий хизматлар марказларига тақдим этиб бориш мажбуриятини юклатиш белгиланмоқда.

Мажлисда қонун лойиҳасининг қабул қилиниши болаларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини кафолатли ҳимоя қилишни таъминлашга хизмат қилиши таъкидланди.

Қонун лойиҳаси депутатлар томонидан биринчи ўқишда қабул қилинди.

Лазиза Шерова,

“Ўзбекистон овози”мухбири.